Αποτελεσματικά εργαλεία διαχείρισης άρδευσης για γεωργικές καλλιέργειες και αστικά τοπία (IRMA) με τη στήριξη της Πολιτικής Συνοχής

ΦΏΤΟ: Ο κ. Λαγούδας Χρήστος γεωπόνος-εμπειρογνώμων MSc,MBA,

Η FAO-AQUASTAT δηλώνει ότι στην Ελλάδα και την Ιταλία περίπου το 70% και το 40% του διαθέσιμου νερού πόροι χρησιμοποιούνται για αρδευτικούς σκοπούς αντίστοιχα. Σύμφωνα με την οδηγία 2000/60 / ΕΚ, απαιτείται δράση για την προστασία του νερού με ποιοτικούς και ποσοτικούς όρους. Μεταξύ των διαφόρων δράσεων που μπορούν να συμβάλουν στην προστασία του νερού είναι η βελτιστοποίηση της διαχείρισης άρδευσης.

Ο κ. Λαγούδας Χρήστος γεωπόνος-εμπειρογνώμων MSc,MBA, μας παραχώρησε συνέντευξη και τον ευχαριστούμε πολύ, στην οποία αναλύει με λεπτομέρεια τα πάντα σχετικά με τα νέα εργαλεία διαχείρισης άρδευσης για γεωργικές καλλιέργειες και αστικά τοπία (IRMA), ένα πρόγραμμα συνολικού προϋπολογισμού 1.398.874,50 € διάρκειας 2,5 ετών ( 1/4/2013 – 30/9/2015) και χρηματοδοτήθηκε από Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (ETCP) www.greece-italy.eu με 75% ΕΕ (ΕΤΠΑ) και 25% εθνικά κονδύλια Ελλάδας και Ιταλίας

Φ.Β.: – Ποιο είναι το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης και ποιος ο γενικός στόχος τις IRMA;

Λαγούδας Χρήστος: – Το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης μπορεί να βρεθεί στην αποτελεσματικότητά της όσον αφορά τη σχέση αποτελέσματος / κόστους.

Ο γενικός στόχος της IRMA είναι η δημιουργία ενός δικτύου ανταλλαγής γνώσεων και εμπειρογνωμοσύνης που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη πρακτικών εργαλείων διαχείρισης άρδευσης για κεφαλαιοποίηση επιστημονικών γνώσεων και ορθών πρακτικών βάσει της ζήτησης.

Φ.Β. :– Απο ποιούς θα πραγματοποιηθεί η IRMA;

Λαγούδας Χρήστος: – Η IRMA θα πραγματοποιηθεί από οργανισμούς υποστήριξης των ΜΜΕ, περιφερειακές αρχές, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα. Η συνεργασία αποτελείται από: Ελλάδα: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Epirus-RC (TEIEP, LP), Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας (ROEDM, PP6) και Αναπτυξιακή Επιχείρηση Αχαΐας – Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (NEA, PP2). Ιταλία: Περιοχή της Απουλίας (ROP, PP5), Instituto Nazionale di Economia Agraria / Bari Branch (INEA, PP3) και Consiglio Nazionale delle Ricerche – Istituto di Scienze delle Produzioni Alimentari / Branch Bari (ISPA, PP4).

Για την επίτευξη των στόχων του έργου θα πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες δραστηριότητες: α) Ανάπτυξη δικτύων – μηχανισμών μεταφοράς ειδικών. β) Έρευνα σχετικά με την τοπική πρακτική άρδευσης γ) Ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση εργαλείων που θα οδηγήσουν σε άμεση μετατόπιση της αποτελεσματικότητας της άρδευσης της γεωργίας και του τοπίου και δ) Δράσεις για την οικοδόμηση συνείδησης του κοινού και πιστοποίηση επαγγελματικής κατάρτισης σχετικά με στρατηγικές και μεθόδους για αποτελεσματική διαχείριση της άρδευσης.

Φ.Β.: – Τι θα περιλαμβάνουν τα αποτελέσματα του έργου και που θα εφαρμοστούν;

Λαγούδας Χρήστος: – Τα αποτελέσματα του έργου περιλαμβάνουν έρευνα άρδευσης, εγχειρίδια εφαρμογών, ανάπτυξη εργαλείου Ιστού βασισμένων σε μετεωρολογικά δεδομένα, δορυφορικές εικόνες και χαρτογράφηση GIS για συμβουλευτική διαχείρισης άρδευσης, ερευνητικά αποτελέσματα και δημιουργία πλατφόρμας δικτύωσης και κατάρτισης Αυτά θα οδηγήσουν σε άμεση εξοικονόμηση νερού, ενέργειας και χρημάτων.

Τα αποτελέσματα λόγω του χαρακτήρα τους έχουν τη δυνατότητα να εφαρμοστούν άμεσα σε ευρύτερες περιοχές και των δύο χωρών. Το έργο αναμένεται να ωφελήσει παραγωγικές γεωργικές ΜΜΕ, γεωργικές συμβουλευτικές ΜΜΕ και τοπικές κοινότητες, συμβάλλοντας σε σημαντική εξοικονόμηση νερού και ενέργειας από τη βελτιωμένη αρδευτική απόδοση και την ανάπτυξη ισχυρών διασυνοριακών δεσμών μεταξύ των γεωργικών ενδιαφερομένων, των αρχών δημόσιας διοίκησης και των ακαδημαϊκών-ερευνητικών ιδρυμάτων στο στον τομέα της άρδευσης.

Φ.Β.: -Ποιος είναι ο στόχος της διακυβέρνησης του έργου και ποια η αποτελεσματικότητα του;

Λαγούδας Χρήστος: – Η αύξηση των πιέσεων στο υδατικό περιβάλλον καθιστά αναγκαία την εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών ανάπτυξης και διαχείρισης των υδατικών πόρων, μέσω σχεδιασμού, υλοποίησης και βέλτιστης λειτουργίας έργων υποδομής και παρεμβάσεων διαχείρισης τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης, πχ. μέσω μέτρων εξοικονόμησης και επαναχρησιμοποίησης του νερού. Μια ορθολογική πολιτική ανάπτυξης οφείλει επίσης να λαμβάνει υπ’όψη της και τη διαχείριση ακραίων φαινομένων και κρίσεων όπως τα προβλήματα λειψυδρίας και πλημμυρών αλλά και πιο μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς στόχους, όπως η σε βάθος χρόνου προστασία των νερών και των σχετιζόμενων με αυτά οικοσυστημάτων, η βελτίωση της ποιότητας και της οικολογικής τους κατάστασης και βέβαια η σταδιακή μείωση απορριπτόμενων ρυπαντικών ουσιών και η προοδευτική εξάλειψη τοξικών αποβλήτων. Ο στόχος της διακυβέρνησης των υδάτων είναι να καθοριστεί ποιος θα πάρει το νερό, πότε και υπό ποιους όρους.

Στην εποχή µας αποτελεί σημαντικό πρόβλημα η αύξηση της ζήτησης και η ταυτόχρονη μείωση της διαθεσιμότητας, των υδατικών πόρων. Κρίνεται επομένως απαραίτητη η επιστημονική μελέτη και η ακριβής ποσοτικοποίηση των συνιστωσών του υδατικού ισοζυγίου σε κάθε κλίμακα. Η αποτελεσματικότητα της άρδευσης (ΙΕ) αποτελεί μέτρο της ποσότητας του νερού που χρησιμοποιείται ωφέλιμα από τα φυτά. Η αποτελεσματικότητα προκύπτει από μετρήσεις και εκτιμήσεις των χαρακτηριστικών του αρδευτικού συστήματος καθώς και των πρακτικών διαχείρισης που ακολουθούνται. Μια απλή έκφραση της αποτελεσματικότητας είναι ο λόγος της ποσότητας του νερού που χρησιμοποιείται από τα φυτά ως προς την ποσότητα του νερού που εφαρμόζεται.

Φ.Β.: – Ποια είναι η κατάσταση της άρδευσης στην Ελλάδα;

Λαγούδας Χρήστος: – Η γεωργία είναι ο κύριος άξονας προόδου σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και δεν είναι δυνατή χωρίς σύγχρονα και αποδοτικά εγγειοβελτιωτικά – αρδευτικά έργα και χωρίς ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων. Η γεωργία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την επιτυχή εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά

(2000/60 Ε.Κ) και την επίτευξη του στόχου της καλής οικολογικής κατάστασης των υδάτων. Οι αγροτικές καλλιέργειες αποτελούν τον κυριότερο καταναλωτή νερού στην Ελλάδα (ποσοστό περίπου 80%). Το ποσοστό των αρδευόμενων γεωργικών γαιών φθάνει στο 40% του συνόλου, ενώ επάνω από το 60% των πεδινών περιοχών αρδεύεται. Οι ανάγκες της άρδευσης καλύπτονται σε περίπου ίσα ποσοστά (50%) από υδραυλικά έργα και από γεωτρήσεις. Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η ανισορροπία μεταξύ του ρυθμού ανάπτυξης των αρδευόμενων εκτάσεων (2%/έτος ήτοι 240.000 στρέμματα/έτος) και των έργων αξιοποίησης επιφανειακών υδάτων (κύρια υδραυλικά έργα, λιγότερο του 1%/έτος, έναντι των αρδευόμενων εκτάσεων) γεγονός που προκαλεί την υπεράντληση των υπόγειων υδροφορέων με γεωτρήσεις (εκτιμάται ότι ο αριθμός τους έφθανε τις 300.000 το 2010). Οι υδάτινοι πόροι στην Ελλάδα υπόκεινται σε εκμετάλλευση, η οποία χαρακτηρίζεται από ανεπαρκή διαχείριση, για κάλυψη κυρίως περιστασιακών αναγκών, με περιορισμένη εφαρμογή σχεδιασμών και με έλλειψη συντονισμού και συνεργασίας των φορέων που ασχολούνται με τον γενικό ή τον τοπικό σχεδιασμό των απαιτούμενων έργων. Οι κύριοι άξονες ορθολογικής διαχείρισης του νερού είναι: α) η γνώση του υδατικού πόρου (ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά και δυναμικότητα ανανέωσης), β) τα αναγκαία έργα (χωροχρονικός σχεδιασμός και ιεράρχηση υλοποίησης) και γ) το πλαίσιο χρήσης του υδατικού πόρου (οδηγίες, κανονισμοί λειτουργίας, νομοθεσία κοκ) Την ευθύνη και την αρμοδιότητα για τη διοίκηση, λειτουργία και συντήρηση των

συλλογικών εγγειοβελτιωτικών έργων στην Ελλάδα έχουν οι οργανισμοί εγγείων βελτιώσεων (γενικοί (ΓΟΕΒ) και τοπικοί (ΤΟΕΒ)).

Φ.Β.: – Δεδομένης της λεγόμενης «κρίσης του νερού», τι απαιτείται για να επιτευχθεί σωστή διαχείριση των υδάτινων πόρων;

Λαγούδας Χρήστος: – Δεδομένου ότι ζούμε σε μια εποχή όπου τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαθεσιμότητα του νερού, προβλέπεται να ενταθούν η εξοικονόμηση νερού είναι βασικός στόχος της διαχείρισης των υδάτων. Μοντέλα διαχείρισης των υδάτων θα πρέπει να αξιολογούνται για κάθε περιοχή και να προσαρμόζονται στις τοπικές συνθήκες μέσα από από: την αξιοποίηση των τοπικών εμπειριών και των τοπικών μέσων, το συνδυασμό δημόσιας και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, των κεφαλαίων και των διαδικασιών. Βελτίωση στην απόδοση μπορεί να επιτευχθεί τόσο μέσω των υποδομών όσο και μέσω της διακυβέρνησης. Βελτίωση στην αποτελεσματικότητα άρδευσης (IE) και παραγωγικότητα χρήσης νερού (WP) είναι σίγουρα επωφελής για τους τελικούς χρήστες, αλλά όχι κατά ανάγκη σε όσους ασχολούνται με την διαχείριση του νερού. Για να επιτευχθεί εξοικονόμηση νερού, υπάρχει ανάγκη να καθοριστούν πρώτα τα όρια της κατανομής του νερού στις διάφορες καλλιέργειες και τους χρήστες και στη συνέχεια να εφαρμοστούν μέτρα για την αύξηση του IE και WP μέσω της υιοθέτησης ενός σταθερού πλαισίου υπολογισμών όσο αφορά τις παραμέτρους χρήσης του νερού. Με άλλα λόγια, η λεγόμενη «κρίση του νερού» είναι ουσιαστικά μια κρίση διακυβέρνησης νερού. Προκειμένου να αυξηθεί η IE και η WP μια σειρά από εργαλεία που είναι ήδη διαθέσιμα πρέπει να εφαρμοστούν: α) εισαγωγή νέων ποικιλιών υψηλής WP; β) επέκταση της χρήσης των πιο αποδοτικών συστημάτων άρδευσης (π.χ. στάγδην άρδευση); γ) βελτίωση της διαχείρισης της άρδευσης με τη χρήση αισθητήρων και DSS; δ) εφαρμογή νέων αρδευτικών τεχνικών, ε) χρήση εναλλακτικών υδάτινων πόρων; στ) εντατικοποίηση της κατάρτισης των επαγγελματιών, της εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίηση του κοινού. Τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή σύγχρονων συστημάτων άρδευσης έχουν την τάση να κάνουν το νερό ακόμη πιο πολύτιμο για τους αγρότες με αποτέλεσμα να απαιτούν συνεχώς περισσότερο νερό.

Για να επιτευχθεί πραγματική εξοικονόμηση νερού στο πλαίσιο της αειφόρου διαχείρισης των υδάτινων πόρων, το κλειδί είναι η σωστή σειρά εφαρμογής των μέτρων: ο έλεγχος της κατανάλωσης νερού (διακυβέρνηση) πρέπει να προηγείται των παρεμβάσεων στον αγρό.

Φ.Β.: – Εξηγήστε μας τι ακριβώς είναι το IRMA_SYS και που χρησιμεύει

Λαγούδας Χρήστος: – Το IRMA_SYS (http://arta.irrigation-management.eu/) είναι μια εφαρμογή φιλική προς το χρήστη βασισμένη σε ανοιχτό και δωρεάν λογισμικό για την χωρική εκτίμηση των υδατικών αναγκών συγκεκριμένων καλλιεργειών και τον προγραμματισμό των αρδεύσεων σε πολλαπλές χρονικές κλίμακες, από επίπεδο χωραφιού ως λεκάνης απορροής, χρησιμοποιώντας υψηλή χωρική ανάλυση.

Το σύστημα λαμβάνει υπόψη ιστορικά δεδομένα (από τους σταθμούς του συστήματος) και προβλέψεις αγρομετεωρολογικών παραμέτρων και βάσει των διαθέσιμων δεδομένων καλλιέργειας και υδραυλικών ιδιοτήτων του εδάφους, πραγματοποιεί τα ανωτέρω. Επίσης, είναι πλήρως παραμετροποιήσιμο, επιτρέποντας στους χρήστες να προσθέσουν συγκεκριμένες πληροφορίες για το χωράφι τους, έτσι ώστε να γίνει καλύτερη προσαρμογή των αποτελεσμάτων του συστήματος με τη χρήση της επιπλέον πληροφορίας.

Το IRMA_SYS απευθύνεται σε επαγγελματίες που ασχολούνται με τις αρδεύσεις, οι οποίοι διαθέτουν το απαραίτητο υπόβαθρο και την εμπειρία ώστε να ερμηνεύσουν τις παρεχόμενες πληροφορίες και να χρησιμοποιήσουν το σύστημα ώστε να καταρτίζουν προγράμματα άρδευσης, να προγραμματίζουν και να καταγράφουν τις αρδεύσεις που πραγματοποιήθηκαν.

Επίσης, το IRMA_SYS μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένα εργαλείο αυτοεκπαίδευσης για την ορθή διαχείριση των αρδεύσεων.

Για τη χρήση του συστήματος είναι απαραίτητη η δημιουργία λογαριασμού χρήστη. Για να ενεργοποιηθεί ο λογαριασμός απαιτείται να γίνει επιβεβαίωση email που θα λάβει ο χρήστης από το σύστημα.

Οι εγγεγραμμένοι χρήστες μπορούν να παρέχουν στο σύστημα προσαρμοσμένες πληροφορίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της άρδευσης των αγροτεμαχίων τους.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις τιμές του συντελεστή αποδοτικότητας της άρδευσης που είναι διαθέσιμες στο IRMA_SYS.

Πίνακας 1: Τύποι αρδευτικών συστημάτων που εμπεριέχονται στο IRMA_SYS και οι αντίστοιχες τιμές του συντελεστή αποδοτικότητας

Επίσης παρέχεται η δυνατότητα στο χρήστη να δοκιμάσει και να ελέγξει τα αποτελέσματα διάφορων εναλλακτικών λύσεων ώστε τελικά να καταλήξει στη βέλτιστη στρατηγική άρδευσης, δεδομένων των συνθηκών που επικρατούν στην αγροτική του εκμετάλλευση, καθώςκαι η δυνατότητα οι χρήστες να μπορούν να εκτιμήσουν την πραγματική επιφάνεια διαβροχής ακολουθώντας τις παρακάτω οδηγίες του FAO για τον σχεδιασμό συστημάτων τοπικής άρδευσης ή καταιονισμού:

Παρόμοια άρθρα