Γράφει ο Βασίλειος Γιαννογλούδης,
αντιπρόεδρος της Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.
και ιστορικός ερευνητής
Όπως προαναγγείλαμε δημοσιεύουμε σήμερα το υπόμνημα που επιδόθηκε στον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο, από την εξουσιοδοτηθείσα αντιπροσωπεία των Σερραίων με το ψήφισμα των κοινοτικών Σωματείων της πόλεως των Σερρών και των προέδρων των Συντεχνιών – Αδελφοτήτων της 6ης Φεβρουαρίου 1913. Η εξαμελής αντιπροσωπεία αποτελούνταν από τους: Ιωάννη Δέλλιο φιλόλογο και πρώην διευθυντή Γυμνασίου Σερρών, Ιωάννη Θεοδωρίδη ιατρό, Δημήτριο Μακρή διευθυντή Α΄ δημοτικού σχολείου Σερρών, Λεωνίδα Παπαπαύλου φιλόλογο και γυμνασιάρχη Σερρών, Νέστορα Φωκά φαρμακοποιό και Τριαντάφυλλο Πολυμέρη ιδιοκτήτη πλινθοκεραμοποιίας. Στο υπόμνημα προστέθηκε και η υπογραφή του γιατρού και προύχοντα της Τζουμαγιάς [Ηράκλειας] και διατελέσαντος πρώτου δημάρχου της, μετά την απελευθέρωση της, Δημητρίου Πάζη, ως εκπροσώπου της περιφέρειας Σερρών.
Η συνάντηση της Επιτροπής των Σερραίων με τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου στις 23-2-1913, διήρκησε σχεδόν 1 ώρα και καταγράφηκε στην εφημ. Ακρόπολις στο φύλλο της 24-2-1913 σελ. 4 (βλ. εικόνα 1) χωρίς φυσικά αναφορά στα ονόματα της Επιτροπής και στα διαμειφθέντα μεταξύ τους.
Η υπόψη επιστολή των Σερραίων, που συντάχθηκε στην Αθήνα στις 22 Φεβρουαρίου 1913, εντοπίσθηκε στα ψηφιακά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη (όπου υπάρχει και αρχείο του Ελ. Βενιζέλου) στο φάκελλο 152 και αριθμό τεκμηρίου 152 και το πλήρες κείμενο της, που είναι γραμμένο σε τέσσερις σελίδες, είναι το εξής:
«Προς την Α. Εξοχότητα
τον Πρωθυπουργόν της Ελλάδος
Κύριον Ελευθέριον Βενιζέλον
Εν Αθήναις τη 22 Φεβρουαρίου 1913
[σελ.1] Κύριε Πρωθυπουργέ!
Ως πάντες οι άλλοι και οι της Ανατολικής Μακεδονίας Έλληνες γηθοσύνως εχαιρετίσαμεν την μεταξύ των ομοδόξων Βαλκανικών κρατών συννενόησιν και συμμαχίαν διότι επιστεύσαμεν ότι η διά του συνασπισμού τούτου κατάλυσις της Τουρκικής τυραννίας άμεσον επακολούθημα θα είχε την εθνικήν ημών αποκατάστασιν διά της μετά της Μητρός Ελλάδος ενώσεως.
Την πίστιν ημών ταύτην ενισχυθείσαν κατόπιν και διά των περιλάμπρων νικών του Ελληνικού Στρατού και Στόλου εστηρίξαμεν πρώτον εις αυτό των Συμμάχων το κήρυγμα ότι ο αγών είχε απελευθερωτικόν χαρακτήρα, έπειτα δε εις τας εξής σκέψεις.
Αφού διά την ανάγκην της εξόδου της Βουλγαρίας εις το Αιγαίον αναπότρεπτος καθίστατο η εις ταύτην προσάρτησιν της εκτεταμένης και πλουσίας Θράκης και η απώλεια υπερτετρακοσίων χιλιάδων Ελλήνων, επιστεύομεν ότι ουδεμία Ελληνική κυβέρνησις ήτο δυνατόν να θυσιάση και την Ελληνικωτάτην και πλουσιωτάτην Ανατολικήν Μακεδονίαν, την αποτελούσαν αδιάσπαστον συνέχειαν μετά της Χαλκιδικής και της Θεσσαλονίκης. Μόνην δυνατήν και μέχρι τινός δικαίαν εθεωρούμεν την εις την Βουλγαρίαν παραχώρησιν των βορειοτέρων Καζάδων του Σαντζακίου, Σερρών ήτοι του Νευροκόπου, Ραζλοκίου, Μελενίκου και Πετριτσίου καίπερ και τούτων περιεχόντων σεβαστόν αριθμόν Ελλήνων, ενώ οι νοτιώτεροι Καζάδες ήτοι ο των Σερρών, Δεμίρ-Ισάρ [Σιδηροκάστρου] και της Ζίχνης καθὼς και οι Καζάδες Δράμας, Καβάλλας και Πραβίου [Ελευθερουπόλεως] του Μουτεσαριφλικίου [Νομού] Δράμας κατοικούνται αποκλειστικώς σχεδόν υπό Ελλήνων.
[σελ.2] Υπό τοιούτων ελπίδων κατεχόμενοι, ότε του Τουρκικού Στρατού ανακληθέντος εκ των στενών της Κρέσνης προς υπεράσπισιν της υπό των Ελλήνων απειλουμένης Θεσσαλονίκης ο Βουλγαρικός Στρατός ακωλύτως και αμαχητεί έφθασε προ των Σερρών, μετά χαράς εδέχθημεν αυτόν καταλαβόντα την πόλιν και τα περίχωρα εν ονόματι των τεσσάρων συμμάχων κρατών διά του από 24 Οκτωβρίου πρωτοκόλλου· ενώ εάν δεν υπήρχεν η πίστις αύτη και βεβαίωσις, όλος ο αμιγής Ελληνικός πληθυσμός της περιφερείας θα ημύνετο κρατερώς κατά πάσης νέας υποδουλώσεως.
Δυστυχώς ηπατήθημεν οικτρώς. Οι Βούλγαροι μετ’ ολίγας ημέρας διά πολλών και διαφόρων διατάξεων και πράξεων έγιναν καταφανείς ότι επήλθον ως κατακτηταί και τύραννοι της Ελληνικωτάτης ημών πατρίδος και ότι σκοπός αυτών είναι η διά παντός θεμιτού και αθεμίτου μέσου εξόντωσις του Ελληνισμού του τόπου· αι αρπαγαί των Εκκλησιών ημών και των σχολείων, οι εκβιασμοί των συνειδήσεων και παντοίαι πιέσεις και όλαι αι ανήκουστοι θηριωδίαι αι τελούμεναι καθ’ όλην την περιφέρειαν ουχί απλώς τη ανοχή αλλ’ υπό τας εμπνεύσεις και την προστασίαν αφανή τε και φανεράν των τε Στρατιωτικών και πολιτικών Αρχών μαρτυρούσιν εριδήλως τους καταχθονίους αυτών σκοπούς.
Βλέποντες προφανή και άμεσον τον κίνδυνον τον απειλούντα την εθνικήν αυτών υπόστασιν οι Έλληνες των Σερρών και της περιφερείας δηλούσι δι’ ημών των αντιπροσώπων των τα εξής:
1ον) Ότι αποκρούουσι πάσαν άλλην πολιτικήν αυτών αποκατάστασιν πλην της ενώσεως μετά της Μητρός Ελλάδος,
2ον) ότι είναι έτοιμοι να υποστώσι πάσαν θυσίαν προς διάσωσιν της εθνικής αυτών υποστάσεως, ην επί αιώνας διά μυρίων βασάνων και αγώνων διατηρήσαντες προήγαγον εις την παρούσαν ζωτικότητα και ακμήν,
3ον) ότι εις ουδένα ουδ ̓ εις αυτήν την Ελληνικήν κυβέρνησιν δίδουσι το δικαίωμα να διαθέση αυτούς δίκην [σελ.3] ανδραπόδων και υπαγάγη υπό ζυγόν απείρως φρικτότερον του Τουρκικού.
Τουναντίον δε αξιούσι παρά της Ελληνικής κυβερνήσεως ίνα αντιστή πάσει δυνάμει εις τοιαύτην τινά διανομήν των απελευθερωθεισών χωρών, δι’ ης αφεύκτως
θα εξοντωθή ο ακμαιότερος Ελληνισμός της Μακεδονίας και θα ενισχυθή το Βουλγαρικόν κράτος εις βαθμόν διασαλεύοντα σοβαρώς την μέλλουσαν Βαλκανικήν ισορροπίαν, διότι η Ανατολική Μακεδονία είναι η παραγωγικωτάτη και πλουσιωτάτη όλων των χωρών της Μακεδονίας έχουσα κατ’ έτος εξαγωγήν τριπλασίαν της εξαγωγής όλων ομού των υπό του Ελληνικού Στρατού νυν κατεχομένων χωρών, άνευ δε ταύτης η Θεσσαλονίκη θα καταντήση πόλις εστερημένη πάσης σημασίας, ενώ η προσάρτησις αυτής εις την Ελλάδα ου μόνον ταύτην θα καταστήση αυτάρκη και ισχυράν, ισόρροπον τουλάχιστον προς την Βουλγαρίαν, προς ην έσται εν τω μέλλοντι ο αγών του ημετέρου Έθνους, αλλά και θα σώση και τους πολυπληθείς Έλληνας των παρακειμένων πόλεων και κωμών της τε βορειοανατολικής Μακεδονίας και της Δ. Θράκης ως λ.χ. του Μελενίκου, Πετριτσίου, Νευροκόπου, Ξάνθης, Γκιουμουλτζίνης κτλ. των κατ’ ανάγκην μελλουσών να προσαρτηθώσιν εις το βουλγαρικόν Κράτος· διότι έχοντες ούτοι την χώραν ημών πλησιεστέραν και οικειοτέραν πάσης άλλης Ελληνικής, ευκολώτερον θα δύνανται να μεταναστεύωσι και εγκαθιστάμενοι ενταύθα να αυξάνωσι τον πλούτον και την ευημερίαν του Ελληνικού Κράτους.
Προς κατόρθωσιν του σκοπού τούτου, παραλλήλως προς την διπλωματικήν ενέργειαν, ανάγκη καθ’ ημάς, ν’ αποσταλώσι σημαντικαί στρατιωτικαί ενισχύσεις ου μόνον εις τας υπό Ελληνικήν διοίκησιν διατελούσας Επαρχίας της Νιγρίτης και του Παγγαίου αλλά και εις Σέρρας, Δεμίρ – Ισάρ, Δράμαν, Πράβιον και Καβάλλαν, να επιδιωχθή δε συντόνως η οργάνωσις και ο οπλισμός των Ελλήνων κατοίκων αυτών [Σημ.1] και όσον από στιγμής εις στιγμήν δύνανται να συμβώσι συγκρούσεις μέλλουσαι να καταλήξωσι εις ανεπανορθώτους συμφοράς.
[σελ.4] Εάν ο Ελληνικός όγκος των χωρών τούτων και αι ένδοξοι νίκαι του ημετέρου Στρατού και Στόλου δεν παρέχωσιν εις την Σεβαστήν Κυβέρνησιν αρκούσαν την δύναμιν ίνα προστατεύση ημάς, παρακαλούμεν την Υμετέραν Εξοχότητα να δηλώση τούτο ημίν απεριφράστως ίνα στραφώμεν εις άλλας δυνάμεις [2] προς απαλλαγήν ημών από του Ελληνοκτόνου Βουλγαρικού ζυγού, διότι θα είναι φρικτόν να παραδοθώμεν ημείς υπό της νικηφόρου Ελλάδος εις εξόντωσιν, καθ’ ον χρόνον οι Αλβανοί εξασφαλίζουσι την εθνικήν αυτών ύπαρξιν.
Μετά μεγίστης υπολήψεως και σεβασμού
Οι αντιπρόσωποι
της πόλεως και περιφερείας Σερρών.
Ι. Δέλλιος
Ιωαν. Θεοδωρίδης
Δημ. Μακρής
Λεωνίδας Παπαπαύλου
Τριαντάφυλλος Πολυμέρης
Δημ. Χρ. Πάζης
Ν. Φωκάς [3]» (βλ. εικόνα 2)
Κρίσεις:
Κατ’ αρχάς πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό κείμενο της άποψης των τότε Σερραίων σχετικά με τη γεωπολιτική διαμόρφωση των εξελίξεων στο χώρο της χερσονήσου του Αίμου, στη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού πολέμου καθώς και των πιθανών σεναρίων του ελληνικού πληθυσμού της Αν. Μακεδονίας και Θράκης σε περίπτωση κατάκτησης των περιοχών από τη Βουλγαρία.
Επιγραμματικά οι Έλληνες της Ανατολικής Μακεδονίας : α) Χαιρέτισαν την συμμαχία των βαλκανικών κρατών και την πίστεψαν ως μέσο απελευθέρωσης από την Οθωμανική τυραννία και ένωσης με την Ελλάδα, β) αρχικά υποδέχθηκαν τον βουλγαρικό στρατό ειρηνικά, με την πεποίθηση πως αυτός ενεργούσε για λογαριασμό όλων των συμμάχων, ωστόσο σύντομα διαπίστωσαν ότι οι Βούλγαροι φέρθηκαν ως σκληροί κατακτητές και γ) δηλώνουν ότι απορρίπτουν οποιαδήποτε άλλη μορφή πολιτικής αποκατάστασης πλην της ένωσης με την Ελλάδα.
Σημειώσεις
[1] Φαίνεται ότι η πρόταση αυτή (που πιθανά συντάχθηκε και αναπτύχθηκε προφορικά στον Ελ. Βενιζέλο από τον Ιωάννη Δέλλιο) προκάλεσε τον εκνευρισμό του Πρωθυπουργού, γιατί προφανώς την θεώρησε επικίνδυνη και για τους ελληνικούς πληθυσμούς των εκεί μερών τη συμμετοχή σε ένοπλο αγώνα και για την συνοχή της συμμαχίας των συνασπισμένων Κρατών εναντίον της Οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Όπως καταγράφηκε στην εφημερίδα Εστία στο φύλλο της 3-3-1913 σελ. 2 σε σχόλιο με τίτλο «Οι εκ του ασφαλούς πατριώται» αναφέρονται τα εξής: «Του δίδουν [του Πρωθυπουργού] όμως εις τα νεύρα όλοι οι εκ των υποδούλων μεν καταγόμενοι μερών, αλλά από αμνημονεύτων χρόνων εγκατεστημένοι εν Αθήναις …, οι οποίοι παρέχουν εκ του ασφαλούς συμβουλάς και οδηγίας εξεγέρσεων προς τους εκεί, εκ των αποτελεσμάτων των οποίων μόνον οι άλλοι θα εξέλθουν ζημιωμένοι….».Στο σχόλιο αυτό άμεσα αντέδρασε ο Ι. Δέλλιος, που σε δήλωσή του στο επόμενο φύλλο της 4-3-1913 της εφημερίδας Εστία, αφού περιέγραψε την εργασία του στα Σέρρας και την αναγκαστική φυγή του κατέληξε: «Λυπείται [ο Ι. Δέλλιος] ειλικρινώς, ότι υπεραμυνόμενος υψίστης εθνικής υποθέσεως ετάραξε, χωρίς να το θέλη, τα ευλόγως, νυν εύθικτα νεύρα του κ. πρωθυπουργού, του οποίου άλλως και την μεγάλην ευφυίαν και φιλοπατρίαν υπερτιμά».
[2] Πρόκειται για μια σκληρή και απαξιωτική τοποθέτηση-δήλωση των Σερραίων αντιπροσώπων προς την ελληνική κυβέρνηση ότι αν δεν μπορείτε εσείς να μας προστατεύσετε θα στραφούμε σε άλλες δυνάμεις, χωρίς φυσικά να κατονομάζονται. Βέβαια αν συγκρίνουμε αυτή την τοποθέτηση με τις δηλώσεις Σερραίων στις εφημερίδες «Ακρόπολις» και «Αστραπή» των φύλλων της 14-2-1913 ότι «ημείς πάσαν άλλην κυριαρχίαν, και αυτήν ακόμα των Τούρκων, θα προτιμήσωμεν και θα επιδιώξωμεν παρά την μέλλουσαν [εννοείται την Βουλγαρία] να φέρη ασφαλώς τον ΕΘΝΙΚΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ», η έκφραση «άλλας δυνάμεις», πιθανά κατά τη γνώμη μας, υπονοούνται η Σερβία και η Τουρκία. [3] Η μονογραφή που υπάρχει στο τέλος των υπογραφών πιστεύουμε ότι είναι του Νέστωρα Φωκά, γιατί το όνομά του είναι στην πληρεξούσια εξάδα των Σερραίων για συνάντησή τους με τον Ελ. Βενιζέλο.
