Ένα ανέκδοτο ιστορικό κείμενο-ψήφισμα την 6η Φεβρουαρίου 1913
που αναδεικνύειτην προσπάθεια των Σερραίων για την εθνική τους αποκατάσταση,
πριν την απελευθέρωση τον Ιούνιο του 1913 από τον ελληνικό στρατό,
και έρχεται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα.
Εισαγωγή
Τον Οκτώβριο του 1912 κηρύχθηκε ο πόλεμος των συνασπισμένων βαλκανικών κρατών Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας και Μαυροβουνίου εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Ελληνικός στρατός κινήθηκε προς τη Μακεδονία και την Ήπειρο, ο Βουλγαρικός στρατός προς την Ανατολική Μακεδονία – Θράκη και ο Σερβικός προς τα Σκόπια και το Μοναστήρι. Στις 24 Οκτωβρίου οι Σέρρες παραδόθηκαν στον βουλγαρικό στρατό, ενώ ο ελληνικός στρατός στις 26 Οκτωβρίου απελευθέρωνε τη Θεσσαλονίκη. Μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας υπήρχε συμφωνία ότι τα καταλαμβανόμενα μέρη θα περιέρχονταν στη δικαιοδοσία του αντίστοιχου κράτους, ενώ με τη Βουλγαρία δεν υπήρχε ανάλογη συμφωνία. Οι Βούλγαροι μετά την κατάληψη των Σερρών εποφθαλμιούσαν και τη Θεσσαλονίκη και αυτό έγινε η αιτία της σύγκρουσης των στρατευμάτων το Φεβρουάριο του 1913 στην περιοχή Πλατανάκια Τερπνής και το Μάιο του 1913 στο Παγγαίο. Μέσα στην πόλη των Σερρών η συμπεριφορά των βουλγάρων στρατιωτών και των Αρχών προς τον ελληνικό πληθυσμό, η αυθαιρεσία, ο αυταρχισμός, οι κλοπές, οι διώξεις πολιτών ήταν δείγματα μιας σκληρής κατοχικής εξουσίας.
Για το λόγο αυτό από το Φεβρουάριο του 1913 εκπονήθηκε συγκεκριμένο σχέδιο της κοινότητας των Σερραίων Ελλήνων για την επιδίωξη της εθνικής τους αποκατάστασης. Το σχέδιο προέβλεπε την συγκρότηση δύο Επιτροπών: α) μιας δεκαμελούς για την παρακολούθηση του θέματος της ένταξης των Σερρών στην Ελλάδα και την εν λευκώ εξουσιοδότηση πραγματοποίησης ενεργειών της για την επιδίωξη αυτή και β) μιας εξαμελούς για μετάβαση στην Αθήνα, όπως ενημερώσει τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και το Βασιλιά Γεώργιο Α΄ για τον εθνικό τους πόθο.
Γράφει ο Βασίλης Γιαννογλούδης
αντιπρόεδρος της Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.
και ιστορικός ερευνητής
Στα ψηφιακά αρχεία του Μουσείο Μπενάκη (φάκελλο 152 και αριθμό τεκμηρίου 53), εντοπίσαμε το παρακάτω ψήφισμα, το οποίο αφορά την ιστορία της πόλης μας σε μια κρίσιμη συγκυρία και έχει ως εξής:
Το Ψήφισμα
«Τα Κοινοτικά Σωματεία της πόλεως Σερρών και οι Πρόεδροι των Συντεχνιών και Αδελφοτήτων αυτής διερμηνεύοντες τας σκέψεις και το φρόνημα της τε πόλεως και της Ελληνικωτάτης περιφερείας αυτής, συνελθόντες σήμερον, την 6ην Φεβρουαρίου 1913, εις Γενικήν Συνεδρίασιν εν τη αιθούση της Ιεράς Μητροπόλεως προς σύσκεψιν και λήψιν των καταλλήλων αποφάσεων επί της δημιουργηθείσης πολιτικής καταστάσεως εν τη πόλει και τη περιφερεία ημών και λαβόντες υπ’ όψιν,
α) Ότι η αμιγώς Ελληνική πόλις και περιφέρεια ημών δι’ ηθικών και υλικών επί ολοκλήρους αιώνας θυσιών αντιστάσα εις επιδρομάς ετήρησεν αλώβητα τα εθνικά αυτής ιδεώδη και φρονήματα και επέδειξεν επίζηλον πνευματικήν τε και υλικήν υπεροχήν επί των περιοίκων αυτής, εις βαθμόν ώστε να θεωρήται η ακρόπολις και το σέμνωμα της Ανατολικής Μακεδονίας,
β) Ότι ο Ελληνισμός σύμπας αποδοθείς ολοψύχως εις τον διά του τιμίου αυτού αίματος συντελούμενον σήμερον αγώνα, ου μόνον αυτού σκοπόν έθετο ουχί την εις ξένον ζυγόν μεταβίβασιν ακμαιοτάτων ελληνικών χωρών, αλλά την διά της απελευθερώσεως εθνικήν αυτών αποκατάστασιν,
γ) Ότι η πόλις ημών παρεδόθη υπό των πολιτών τω Βουλγαρικώ στρατώ, κατελθόντι αμαχητεί, ως εκ του γεγονότος ότι η προέλασις του νικηφόρου ημών Στρατού ηνάγκαζε την Τουρκικήν Κυβέρνησιν, περί πολλού ποιουμένην την απώλειαν της Θεσσαλονίκης, να συγκεντρώση σύμπασαν την αμυντικήν της Ανατολικής Μακεδονίας δύναμιν προς αντιμετώπισιν των Ελληνικών φαλάγγων περί τα Γεννιτσά, εγκαταλείπουσα όλως ανυπεράσπιστον το ημέτερον τμήμα, ούτως ώστε η υπό του Βουλγαρικού στρατού κατοχή της ημετέρας πόλεως, γενομένη, άλλως τε, δι’ επισήμου πρωτοκόλλου της 24 Οκτωβρίου 1912 επ’ ονόματι των τεσσάρων Βαλκανικών Κρατών, ν’ αφαιρή από της προσωρινώς κατόχου Κυβερνήσεως παν δικαίωμα μονίμου κτήσεως,
δ ι α δ η λ ο ύ μ ε ν κ α τ η γ ο ρ η μ α τι κ ώ ς
1) Ότι πάσα λύσις μη ανταποκρινομένη προς τους διακαείς ημών εθνικούς πόθους θέλει είσθαι απαράδεκτος,
2) Διορίζομεν δεκαμελή Επιτροπήν αποτελουμένην εκ των κ.κ. Α. Χρυσάφη, Ζ. Νικολάου, Δ. Ζανγκαρόλα, Κ. Σταμούλη, Ι. Σχινά, Κ. Αλεξανδρίδη, Κ. Τενεκετζή, Κ. Παπαδοπούλου, Κ. Μαρούλη και Θ. Γούτα, εις ην ανατίθεμεν το καθήκον όπως παρακολουθή εν πάσαις ταις λεπτομερείαις την πορείαν του εθνικού ημών ζητήματος, ενεργούσα όπως αν αυτή δόξη προς πραγμάτωσιν των αμετατρέπτων εθνικών ημών ιδεωδών.
3) Διορίζομεν πληρεξούσιον εξαμελή Επιτροπήν αποτελουμένην εκ των κ.κ. Ι. Δελλίου, Ι. Θεοδωρίδου, Δ. Μακρή, Λ. Παπαπαύλου, Ν. Φωκά και Τ. Πολυμέρη ήτις μεταβαίνουσα αμέσως εις Αθήνας να υποβάλη τη Σεβαστή Ελληνική Κυβερνήσει την αφοσίωσιν σύμπαντος του ενταύθα Ελληνισμού, εξακριβώση την πραγματικήν θέσιν του ζητήματος ημών και επιδιώξη διά παντός μέσου και όπως δει ως εντολεύς ολοκλήρου του Ελληνικού πληθυσμού της πόλεως και περιφερείας ημών την εκπλήρωσιν των πόθων ημών, και
4) Να επιδοθή αντίγραφον του παρόντος ψηφίσματος τη Α. Μεγαλειότητι τω Βασιλεί ημών Γεωργίω και τω Προέδρω της Σεβαστής Κυβερνήσεως.
Εν Σέρραις τη 6η Φεβρουαρίου 1913
[Έπονται οι σφραγίδες των Κοινοτικών Σωματείων και Συντεχνιών μετά των υπογραφών των Προέδρων αυτών]».
Ενέργειες της Δεκαμελούς και εξαμελούς Επιτροπής
Άραγε τι έκαναν αυτές οι επιτροπές για την προσπάθεια του εθνικού πόθου των Σερραίων Ελλήνων να ενταχθούν στην Ελλάδα; Το γεγονός και μόνο της συμμετοχής σε αυτές τις επιτροπές μπορεί να ήταν αιτία της προσαγωγής μελών των Επιτροπών από τις βουλγαρικές αρχές για αποκάλυψη των ενεργειών τους και πιθανά ξυλοδαρμό, φυλάκιση και τέλος ίσως θανάτωση. Είναι γνωστό ότι από τους προαναφερθέντες οι: Αναστάσιος Χρυσάφης, Κωνσταντίνος Σταμούλης, Νέστωρ Φωκάς και Λεωνίδας Παπαπαύλου απήχθησαν ως όμηροι από το βουλγαρικό στρατό κατά την εσπευσμένη αποχώρησή τους από τις Σέρρες και δολοφονήθηκαν την 29η Ιουνίου 1913 στο Λιβούνοβο της Βουλγαρίας.
Από την αναζήτηση σε πηγές και δημοσιεύματα εφημερίδων έχουμε να καταγράψουμε τις εξής ενέργειες των Επιτροπών, με το θέμα να είναι ανοικτό για περαιτέρω έρευνα:
1) Την επιστολή που έστειλαν στις καθημερινές εφημερίδες Ακρόπολις και Αστραπή (δημοσιεύτηκε στις 14 Φεβρουαρίου 1913) και προκάλεσε πρωτοσέλιδο άρθρο της διεύθυνσης της πρώτης εφημερίδας και ανάλογο άρθρο στη δεύτερη. Αυτό ήταν το έναυσμα για να ενημερωθεί μεγάλο τμήμα Αθηναίων (και κατ’ επέκταση το πανελλήνιο κοινό) σχετικά με τη σφοδρή επιθυμία και επιδίωξη του ελληνικού πληθυσμού των Σερρών περί της εθνικής του αποκατάστασης.
2) Τον συντονισμό των σωματείων της πόλης ώστε να εκδοθεί το Ψήφισμα της 18ης Φεβρουαρίου 1913 [Σημ.1] , με το οποίο διορίζεται πληρεξούσιος αντιπρόσωπος των ελληνικών πληθυσμών της πόλεως και της περιφέρειας, ο Χαρίσιος Βαμβακάς [2], ώστε να υπερασπιστεί και πραγματώσει τους εθνικούς πόθους των, μεταβαίνοντας στο Λονδίνο και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
3) Το τηλεγράφημα της πληρεξουσίου 10μελούς Επιτροπής προς τον πρίγκιπα Νικόλαο, ως Στρατιωτικό Διοικητή Θεσσαλονίκης, στις 27-2-1913, με το οποίο υποβάλλουν την παράκληση «ίνα … φροντίση περί αποστολής επαρκούς στρατιωτικής δυνάμεως προς πρόληψιν της καταστροφής ολοκλήρου Ελληνικής επαρχίας, ούσης κάρφος εν τοις οφθαλμοίς των Βουλγάρων» [3].
4) Την συνάντηση της εξαμελούς επιτροπής με τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο και τον βασιλιά και την επίδοση υπομνήματος, που πραγματοποιήθηκε στις 23-2-1913 (η επιστολή θα δημοσιευθεί σε επόμενο φύλλο της εφημερίδας) και
5) Το υπόμνημα προς την Βουλή των Ελλήνων που κατέθεσαν οι αντιπρόσωποι της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης την 1η Μαρτίου 1913 (από τα Σέρρας συμμετείχαν ο φιλόλογος-γυμνασιάρχης Ιωάννης Δέλλιος και ο γιατρός Ιωάννης Θεοδωρίδης) και σύμφωνα με αυτό: «κάνουμε έκκληση στα αδιαφιλονίκητα αισθήματά σας και επιζητούμε το αμέριστο ενδιαφέρον και την άμεση ενέργειά σας προς εκπλήρωση του πόθου των δικών μας εντολέων, ο οποίος είναι η σύμφωνη με τις επαγγελίες της βαλκανικής Συμμαχίας εθνική αποκατάστασή τους διά της μετά της Μητρός Ελλάδος ένωσης» [4].
Σημειώσεις:
[1] Το ψήφισμα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Σερραϊκά Χρονικά, εκδ. ΙΛΕΣΜ, 10 (1989) 104-5. [2] Ο Χαρίσιος Βαμβακάς ήταν νομικός του Πανεπιστήμιου Αθηνών και διδάκτωρ του δικαίου και των πολιτικών επιστημών στην Ελβετία. Υπήρξε φιλοβενιζελικός πολιτικός, στενός συνεργάτης του Ελ. Βενιζέλου και δήμαρχος Θεσσαλονίκης. [3] ΓΕΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913, τ. Γ΄- πηγές, Αθήναις 1932, σ. 135. [4] Αναλυτικά στο: Αναστάσιος Τζιντζίδης, «Όψεις διατήρησης της εθνικής ταυτότητας των κατοίκων της πόλης των Σερρών κατά την διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής 1912-1913», Πρακτικά Γ΄ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου Σερρών, Οι Σέρρες και η περιοχή τους, εκδ. Δήμου Σερρών, Σέρρες 2016, σ. 171.
